یکی از عمده ترین تحولات دهه گذشته فروپاشی شوروی و فروریختن دیوار آهنین بلوک شرق بود. بعد از این فروپاشی، بازشدن مرز ایران و ترکمنستان در استانهای خراسان و گلستان از جمله وقایعی بود که موجب تحولات عظیمی در سطح استانهای مذکور و منطقه شد که مناطق مرزی نیز از این تحولات در امان نماندند.این مقاله بخشی ازیک تحقیق میدانی است که با استفاده از منابع کتابخانه ای و همچنین کار میدانی با انجام مصاحبه با مسوولان و مردم محلی و با استفاده از پرسشنامه های پخش شده در سطح روستاهای منطقه مورد مطالعه (با شیوه مطالعه پانل) و در نهایت با استفاده از مشاهدات محلی تهیه شده است و سعی دارد تا تحولات فضایی صورت گرفته را در منطقه مرزی باجگیران در دوره بعد از بازگشایی و مقایسه آن با دوره قبل از بازگشایی مرز بررسی کند.فرضیه اصلی تحقیق عبارت است از اینکه بازگشایی مرز ایران و ترکمنستان در منطقه باجگیران باعث تحول در کارکرد مرز شده و این تحول کارکردی فضای جغرافیایی جدیدی را در زمینه های مختلف ایجاد کرده است. بعد از بازگشایی مرز ایران و ترکمنستان در منطقه باجگیران، این منطقه شاهد تغییرات فضایی و جغرافیایی در زمینه های حمل و نقل، سکونتگاههای روستایی - شهری، ارتباطات و تاسیسات عمومی و دایر شدن تعداد زیادی از نمایندگیهای ادارات و سازمانهای دولتی و غیردولتی و همچنین تغییر روند حرکت جمعیت بخصوص در شهر باجگیران بوده است؛ به طوری که نمای این شهر نسبت به قبل از بازگشایی، تحولی اساسی داشته است.تحقیق فوق با هدف بررسی تحولات فضایی و ساختاری صورت گرفته در منطقه مرزی باجگیران (با استفاده از شاخصهای مورد نظر) آثار تحول کارکرد مرز را بررسی خواهد کرد.

مفهوم قلمرو به عنوان «مرز جغرافیایی اقتدار سیاسی و حیطه صلاحیت دولت»، در علوم سیاسی و حقوق بین الملل، کاربرد میان رشته ای پیدا کرده است. یکی از ویژگی های بنیادین هر قانون اساسی، وجود اصلی است درباره حدود و ثغور و نحوه تغییر و دفاع از مرز/قلمرو سرزمینی دولت/کشور که به نحوی موکد، ویژگی های عمومی آن بر شمرده می شود. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دستامد انقلاب اسلامی است. به همین جهت، هم متکی بر نگاه به درون بوده؛ و هم اتکایی بر نگاه به بیرون داشته است. قانون اساسی کنونی، هم پایبند به مرز جغرافیایی بوده؛ و هم به فراتر رفتن از مرزهای سیاسی به وسیله مقومات/مقولات ایدئولوژیک اشارت داشته است. آمیختگی همزمان دو نگرش موجود در قانون اساسی جمهوری اسلامی که هم مفهوم مرز سیاسی/جغرافیایی را در خود نهاده و هم نگاه فرامرزی، جهان وطنانه و امت نگرانه را در متن خود گنجانده است، از یک سو، برآمده از ویژگی های خاص انقلاب اسلامی و خصوصیات عام انقلاب ها تلقی می شود؛ و از دیگر سو، سیاست خارجی انقلابی برآمده از درونمایه های قانون اساسی را، دووجهی و مبتنی بر دو نگاه جغرافیایی و عقیدتی نموده است. نگارنده، با تکیه بر تحلیل متن مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی که موجب مصوب شدن قانون اساسی ایران در سال 1358 شد، کوشش نموده نشان دهد مفهوم مرز و قلمرو از کدام ویژگی ها برخوردار شده است.

در این مطالعه برای بررسی تغییرات مرز خشکی و آبی مناطق حفاظت شده تالاب انزلی و تهیه نقشه مرز بندی ابتدا لایه های مختلف از جمله عرصه آبی، نیزار، شالیزار و ابتدای بافت مسکونی به منظور کنترل زمینی از سال 1378-1386 توسط دستگاه GPS نشانه گذاری شد و نقشه های پایه توسط سیستم اطلاعات جغرافیایی برای منطقه تهیه و اطلاعات مورد لزوم از تصاویر ماهواره ای Land sat سنجنده ETM+ سال 2002 استخراج گردید و سپس با توجه به فاکتورهای بررسی شده، محدوده بافر و زون انتقالی برای منطقه تعیین و نهایتا با استفاده از نرم افزار Arc Map و قابلیت های توسعه و برنامه ریزی این نرم افزار با روی هم اندازی لایه های اطلاعاتی و انجام تجزیه و تحلیل، نقشه نهایی تصویرسازی شد. در مرحله بعدی نقشه مرزبندی حاضر با نقشه مستر پلان مقایسه گردید. نتایج حاصل از این مقایسه و تغییرات حاصل در مرز بندی های حفاظتی و مرز خشکی و آبی تالاب انزلی نشان می دهد که تغییرات مشهود در برخی از زون های حفاظت شده از جمله سلکه و سرخانکل به دلیل عواملی چون تغییرات رسوب گذاری رودخانه ها، کانال کشی پمپاژ آب تالاب به منظور استفاده های گوناگون و خشک کردن غیر مجاز آن اتفاق افتاده است در حالی که برخی از مناطق حفاظت شده به دلیل حفاظت و مدیریت آن ها دارای کمترین تغییرات بوده اند. در مجموع یافته های تحقیق به خوبی دستیابی به هدف را تامین نموده و می توان از این روش و داده های حاصل جهت مدیریت محیط زیست تالاب انزلی استفاده کرد.

در مطالعات آمایش سرزمین، جغرافیا به عنوان بستر، نقش محوری در تحقق طرح ها و برنامه های مدون آمایشی ایفاء می کند. آمایش مناطق مرزی نوعی برنامه ریزی است که توسعه مرزها را با امنیت و دفاع عجین نموده و براساس ویژگی های جغرافیایی مناطق مرزی، با برقراری پیوند بین شاخص های توسعه و طرح های امنیتی، راه کارهایی برای توسعه پایدار مناطق مرزی معرفی می کند و لذا در آمایش مرزی امنیت و توسعه لازم و ملزوم یکدیگر است. در این پژوهش، دغدغه اصلی تعیین و طبقه بندی شاخص های آمایش مرز تاثیرگذار در امنیت مرزهای ج. ا. ایران بوده که برای تحقق این مهم، با تجزیه و تحلیل متون مستخرجه از مصاحبه های صورت گرفته با جامعه خبرگی از روش داده بنیاد و به شیوه تحلیل محتوا در نرم افزار MAXQDA و دسته بندی شاخص های مستخرجه، عاملیت هر کدام از شاخص های ذیل مولفه های مربوطه از طریق تحلیل عاملی در نرم افزار SPSS صورت پذیرفت. عامل هایی که بیشترین ضریب تاثیر در اجرای طرح های امنیتی مرزی منطقه آذربایجان داشته، شامل؛ طراحی عملیات های کمین و ضد کمین و تعیین محل اجرای کمین در منطقه مرزی بر مبنای شکل زمین، موقعیت عوارض طبیعی نسبت به گذرگاه ها، موقعیت گریزگاه ها و معابر وصولی (0/87)، انطباق تعداد و فاصله پاسگاه های مرزبانی در نوار مرزی منطقه بر ویژگی های جغرافیایی(طبیعی و انسانی)(0/79)، ناامنی های مرزی در منطقه متاثر از سطح توسعه یافتگی مرز (0/764) بوده است. همچنین برای بررسی وضعیت کاربست شاخص های گزینش شده در مرزهای شمال غرب کشور با تجزیه و تحلیل آماری کاربست شاخص های آمایش مرزی در طرح های امنیتی مناطق مرزی سه استان آذربایجان مورد ارزیابی قرار گرفت. در رتبه اول استان اردبیل با میانگین کلی 3/92 در رتبه دوم استان آذربایجان شرقی با میانگین کلی 3/64 و در رتبه سوم استان آذربایجان غربی با میانگین کلی 3/61 قرار گرفتند.

مرزهای بین المللی، عامل تشخیص و جدایی یک واحد متشکل سیاسی- فضایی می باشند که مستقل از دیگر واحدهای مجاور خود هستند. کارکرد اصلی مرزها در تعاملات بین کشورهای پیرامون آن آشکار می شود و در بستر زمان تحول پیدا می کند. مرز مشترک ایران و افغانستان از جمله مرزهای جدیدی است که در فرایند کشورسازی دو قرن اخیر در داخل فلات ایران شکل گرفته و تثبیت شده است. عبور خط مرزی از مسیری که فاقد مرزهای ساختاری طبیعی و انسانی می باشد، کارکرد کنترلی و امنیتی آن را به چالش کشیده است.این مقاله ضمن بررسی وضعیت مرز مشترک ایران و افغانستان، کارکرد آن را طی دو دهه گذشته بررسی می کند و تاثیری را که بر مناسبات دو کشور گذاشته است، مطالعه و تجزیه و تحلیل می کند. در پایان این نتیجه به دست می آید که مرز مزبور در مقام انجام وظایف کنترلی خود توفیق لازم را به دلیل اقدامات یک طرفه و مشکلات ساختاری به دست نیاورده است. شایان ذکر است که رفتار افغانها نسبت به مرز از نوع کنشی و بحران زا است و رفتار ایرانیها نسبت به آن از نوع واکنشی و تقابل با بحران می باشد.

زمینه و هدف: مرزهای شمالی ایران، به ویژه مناطق همجوار با کشور جمهوری آذربایجان به دلیل همگونی و مجاورت ژئوپلیتیک زبانی-قومی با آن سوی مرز، از حساسیت ویژه ای برخودار است. از این روی، اتخاذ سیاست منطقی و تنش زدا در برابر مسائل مرزی این حوزه می تواند ثبات مرزی و تحکیم روابط را در پی داشته باشد.روش: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی-تحلیلی است. داده ها و اطلاعات مورد نیاز این پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده است. بنیاد نظری-تحلیلی این پژوهش، بر هشت منبع اسنادی قرار گرفته که دیدگاه های تاریخی-سیاسی مبتنی بر مدیریت مرزهای ایران و جمهوری آذربایجان را پوشش داده اند.یافته ها و نتایج: این پژوهش نشان داد که تنش و مناقشات مرزی، رابطه مستقیمی با تنش در ساخت های درونی و بیرونی و نیز روابط خارجی دارد. به علاوه سیاست های پیشین در رابطه با مدیریت مرزی، نتوانسته اند ثبات دیرنده و صلح پایدار را در مرزهای ایران تضمین نمایند. بنابراین اتخاذ رویکرد مبتنی بر بنیادهای ژئوپاسیفیک می تواند از تنش های مرزی-سیاسی میان ایران و جمهوری آذربایجان بکاهد.